معاد شناسی
برزخ، فاصلهی بین مرگ و روز قیامت است
هیچ تردیدی در زندگی روح در برزخ نیست بر این مطلب آیات شریفهی زیر دلالت می کند:
1. حتی اذا جاء احدهم الموت قال ربّ ارجعون * لعلّی اعمل صالحاً فیما ترکت کلاّ انّها کلمة هو قائلها و من ورائهم برزخ الی یوم یبعثون؛ (آنها همچنان به راه غلط خود ادامه می دهند) تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرا رسد، می گوید: پروردگارا! مرا بازگردانید؛ شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم؛ (ولی به او می گویند) چنین نیست و این سخنی است که او به زبان می گوید (و اگر بازگردد، کارش همچون گذشته است). پشت سر آنان بزرخی است که تا روزی که برانگیخته شوند. (مؤمنون/99و100)
2. و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموات بل احیاء ولکن لا تشعرون؛ به کسانی که در راه خدا کشته می شوند، مرده مگویید؛ بلکه آنان زنده اند، ولی شما نمی فهمید. (بقره/154)
3. ولا تحسبنّ الّذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاء عند ربّهم یرزقون * فرحین بما آتیهم الله من فضله و یستبشرون بالّذین لم یلحقوا بهم من خلفهم اَلاّ خوف علیهم و لا هم یحزنون * یستبشرون بنعمة من الله و فضل و انّ الله لا یضیع اجر المؤمنین؛ گمان مبر کسانی که در راه خداوند کشته شدند، مرده اند؛ بلکه آنان زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند. آنها به خاطر نعمتهایی که از فضل خود به ایشان بخشیده است، خوشحالند و به خاطر کسانی که هنوز به آنها ملحق نشده اند (مجاهدان و شهیدان آینده) خوشوقتند (زیرا مقامات برجستهی آنها در آن جهان می بینند و می دانند) که نه ترسی بر آنان است و نه غمی خواهند داشت؛ و از نعمت و فضل خدا مسرورند (و می بینند) که خداوند پاداش مؤمنان را ضایع نمی کند. (آل عمران/171-169)
4. و من اعرض عن ذکری فانّ له معیشة ضنکاً و نحشره یوم القیمة اعمی؛ و هرکس از یاد من روی گردان شود، زندگی (سخت و) تنگی خواهد داشت و روز قیامت او را نابینا محشور می کنیم. (طه/124)
شیخ بهائی در تفسیر این آیه می گوید: منظور آیه نمی تواند بدحالی آنان در زندگی دنیا باشد؛ زیرا بسیاری از کافران در دنیا زندگی پاکیزه، گوارا و گسترده ای دارند و بسیاری از مؤمنان، به عکس، زندگی سختی دارند؛ چنانکه در حدیث آمده است: دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است... (پس باید منظور زندگی سخت و تنگ برزخی باشد). {اربعین شیخ بهائی ص259}
5. خداوند متعال دربارهی قوم نوح می فرماید: «اغرقوا فادخلوا ناراً؛ آنان غرق شدند و پس از آن به آتش داخل شدند». (نوح/25) زیرا اگر منظور دخول در آتش روز قیامت باشد؛ باید به جای «فاء»، «ثمّ» گفته می شد: «ثمّ ادخلوا ناراً» (پس باید منظور آتش برزخی باشد).
6. النار یعرضون علیها غدوّاً و عشیّاً و یوم تقوم السّاعة ادخلوا آل فرعون اشدّ العذاب؛ (عذاب آنها) آتش است که هر صبح و شام بر آن عرضه می شوند. و روزی که قیامت برپا شود، (دستور می دهد) خاندان فرعون را در سخت ترین عذابها وارد کنید! (غافر/46)
از امام صادق (ع) روایت است که فرمود: عذابی که در ابتدای این آیه اشاره شده است، مربوط به دنیا و قبل از قامت است؛ زیرا در قیامت صبح و شامی نیست. سپس فرمود: آیا نشنیدی این سخن خدای عزّوجلّ را که فرمود: و روزی که قیامت شود، (دستور می دهد) وارد کنید خاندان فرعون را در سخت ترین عذاب. {بحار ج6 ص286 از تفسیر قمی}
7. یوم یأت لا تکلّم نفس الاّ باذنه فمنهم شقیّ و سعید * فامّا الّذین شقوا ففی النار لهم فیها زفیر و شهیق * خالدین فیها مادامت السموات و الارض الاّ من شاء ربّک انّ ربّک فعّال لما یرید * و اما الّذین سعدوا ففی الجنّة خالدین فیها مادامت السموات و الارض الاّ ما شاء ربّک عطائاً غیر مجذوذ؛ اما آنها که بدبخت شدند، در آتشند و برای آنان در آنجا ناله های طولانی هنگام دم بازدم است. جاودانه در آنجا خواهند ماند، تا آسمانها و زمین برپاست؛ مگر آنچه پروردگارت بخواهد؛ زیرا پروردگارت آنچه را بخواهد انجام می دهد. اما آنان که خوشبخت و سعادتمند شدند، جاودانه در بهشت خواهند ماند، تا آسمانها و زمین برپاستغ مگر آنچه پروردگارت بخواهد؛ بخشی که قطع شدنی نیست.
(هود/108-105)
8. جنّات عدن الّتی وعد الرّحمن عباده بالغیب انّه کان وعده مأتیّاً لا یسمعون فیها لغواً الاّ سلاماً و لهم رزق فیها بکرة و عشیّاً؛ وارد باغهای جاوادنی می شوند که خداوند رحمان بندگانش را به آن وعده داده است؛ هرچند آن را ندیده اند. مسلماً وعدهی خداوند تحقّق یافنی است. در آنجا هرگز گفتار لغو و بیهوده ای نمی شنوند. و جز سلام در آنجا سخنی نیست؛ و هر صبح و شام روزی آنان در بهشت مقرّر است.. (مریم/61و62)
امکان دارد به قرینهی دو روایت از تفسیر قمی بگوییم: منظور از این دو آیهی شریفه نیز بهشت و جهنمّی برزخی می باشد.
9. و جاء من اقصا المدینة رجل یسعی؛ (با ایمان) از دورترین نقطهی شهر با شتاب آمد. (یس/20)
مرحوم شبّر در تفسیرش فرموده: او حبیب نجّار است... «قیل ادخل الجنّة» خداوند پس از مرگ یا قتل حبیب نجّار به او فرمود: وارد بهشت شو. و این بشارتی بود که پیام رسانان الهی به او دادند. یا هنگامی که آنان تصمیم به قتل او گرفتند، او به صورت زنده به سوی بهشت (برزخی) برده شد. «قال یا لیت قومی یعلمون * بما غفرلی ربّی و جعلنی من المکرمین؛ (پس از آنکه وارد بهشت شد) گفت: ای کاش قوم من می دانستند که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی داشتگان قرار داده است!» (یس/26و27) حبیب نجّار پس از دخول در بهشت آرزو می کند، ای کاش آنان حال او را در بهشت می دانستند، تا به چنین عاقبتی علاقه پیدا نکنند.
10. یا ایّتها النفس المطمئنّة * ارجعی الی ربّک راضیه مرضیّة * فادخلی فی عبادی * و ادخلنی جنّتی؛ هان ای جان آرامش یافته! به سوی پروردگارت بازگرد! در حالی که خشنود و پسندیده ای. پس در میان بندگانم داخل شو و بهتم در آی. (فجر/30-27)
11. فامّا ان کان من المقرّبین * فروح و ریحان و جنّة نعیم؛ اما اگر او (محتضر) از مقرّبان (خداوند) باشد؛ پس راحت و گل بهشت و پرنعمت برای او خواهد بود. (واقعه/88و89)
12. یثبّت الله الّذین آمنوا بالقول فی حیاة الدنیا و فی الآخرة؛ خداوند مؤمنان را بر عقیده و گفتار ثابت در زندگی دنیا و در آخرت استوار و محکم بود. (ابراهیم/27)
در اینجا آخرت، در مقابل شامل برزخ است؛ چنانکه تناسب آیه با دعایی که به مؤمن هنگام دفت تلقین می شود، بر این مطلب گواهی می دهد.
از طرفی روایات، دالّ بر حیات روح در برزخ از طریق سنّی و شیعه، و نیزآیاتی که درگذشته به حیات برزخی تفسیر شد، فراوان است و حاصل آن این است که وقتی روح از بیرون می رود و بدن در قبر گذاشته می شود، روخ از سر وارد شده و تا وسطهای بدن می رسد؛ آنگاه دو فرشته می آیند و از او می پرسند. {بحار ج6 ص202 باب 8} آنگاه از ناحیهی قبر فشار سختی بر او وارد می شود؛ و اگر میّت دفن نشده باشد، از هوا {بحار ج6 ص226} بر او فشار وارد می شود، و کمتر کسی از فشار قبر در امان می ماند. {بحار ج6 ص261 از کافی}
البته ظاهر روایات آن است که سؤال و فشار قبر نیست به بدن، پس از بازگشت مجدّد روح به بدن است؛ یا به صورتی که هیچ یک از اعضای بدن او حرکت نکند؛ زیرا خون در رگهای او منجمد شده است. (البته روایتی در این زمینه ندیده ام؛ ولی مقصود ما امکان علمی آن است) یا آنکه میّت در قبر می نشیند چنانکه در روایتی آمده است {بحار ج6 ص261 از کافی} و در بدن و قبر یا در چشم ناظران برزخی تصرّف و عملیاتی می کند که اهل دنیا نمی بینند میّت در چه حالی است و بر او چه می گذرد (شبیه این مطلب در معجزات ائمه ? روایت شده است).
آنگاه پس از سؤال و فشار قبر، بدن به صورت جسد روح بر می گردد؛ و روایت شده که بر اثر فشار قبر، دنده های میّت جابجا می شود (یعنی در هم فرو می رود). {بحار ج6 ص224 از تفسیر قمی ص244 از نهج البلاغه} و در بعضی روایات آمده است که بدن از ضربت گرز آهنین آن دو فرشته بر بعضی از کفّار، ذوب می شود؛ ولی پس از این مرحله، بقیّهی حوادث برزخ غالباً فقط با رو سرو کار دارد.
خلاصه آنکه اعتقاد به بقای روح و حیات آن در جهان برزخ، به دلیل آیات شریفهی گذشته و روایات متواتر، واجب است.
نوشته شده توسط محمد جوانمردی در یکشنبه 88/7/19 و ساعت 11:58 صبح | نظرات دیگران()
